Column De Standaard 061216: waarom Trump geen nazist maar een narcist is

Ik ben die ik ben

In een recent interview voor Al Jazeera slaat de Amerikaanse criticus Noam Chomsky de nagel op de kop: het is verkeerd een ideologie aan Trump te kleven, of dat nu nazisme of fascisme is, ‘Trump heeft geen andere ideologie dan zichzelf’. Dat maakt van hem een totaal nieuw fenomeen.

Onlangs beëindigde een kleine menigte een tumultueus politiek treffen met ‘heil Trump’. Dat voedde de overtuiging van vele critici dat Trump zelf een nazi is, waardoor we zijn aanbeland in een zoveelste rondje ‘de jaren 30 staan opnieuw voor de deur’. De slogan ‘heil Trump’ maakt van de president elect zelf geen nazi. Ook al valt de sympathie van nazi-groeperingen je niet zomaar te beurt, een nationaalsocialist kun je hem bezwaarlijk noemen. Een fascist is hij evenmin. Daar zijn wat meer voorwaarden voor nodig, zoals het consequent aanhangen van een ideologie. Van deze president elect weet je niet eens of hij überhaupt ideeën heeft en zijn stellingen gaan alle kanten tegelijk op.

Wat is hij dan wel? Een populist? Ook die term is ongelukkig, want natuurlijk is Trump geen man van het volk. Het enige -isme dat we op hem kunnen toepassen, is narcisme. Hij heeft interesse in politiek omdat het geld en macht oplevert en dus zijn ego dient. Als een klein jongetje dat nooit geleerd heeft zijn driftleven in te perken, grijpt hij naar wat hem interesseert. Of het vrouwenborsten zijn of geld, hij scharrelt ernaar.

Natuurlijk is Trump geen man van het volk

Een ander misverstand is dat deze vastgoedmagnaat naar het volk heeft geluisterd. Zijn persoonlijke haat viel gewoon samen met de woede die er jarenlang is ingepompt bij een deel van de Amerikaanse bevolking. Voortbouwend op een duurzaam aangeprate haat tegen het systeem door een leugenfabriek als Fox News of een zweeppartij als de Tea Party, heeft hij een deel van het volk verder emotioneel opgejut omdat hij doorhad dat je op basis van dat ressentiment verkozen kunt raken.

In Het ressentiment in de moraal schreef filosoof Max Scheler zowat een eeuw geleden dat de wraakimpuls het belangrijkste vertrekpunt vormt voor de ontwikkeling van ressentiment. Wraak is een doelgerichte tegenreactie. Wie wraak wil nemen, treedt pas in actie wanneer een geschikt moment zich voordoet. Aan wraak gaat vaak langdurige onmacht of krenking vooraf, zoals het gevoel dat je een tijdlang buitenspel gezet bent. Wie dan plots de kans ziet om toe te slaan, grijpt die met twee handen. Wraak nemen lucht op, althans voor een tijdje. Dan slaat voor even het gevoel van machteloosheid om in macht. Politiek gesproken betekent het dat je het gevoel krijgt dat jouw stem meetelt. En daarover gaat democratie.

Elke politicus die er vandaag in slaagt om dit ressentiment aan te wakkeren en het op een bepaald object te laten projecteren – het systeem, de elite, de moslims – heeft een goeie kans om verkozen te raken, wat verder ook zijn programma is. Zo ook Trump.

Deze miljardair is verkozen op de golf van zijn – al dan niet gespeelde – ressentiment waarin een groot deel van de kiezers zich heeft herkend. Dat volstond om te winnen tegen een vrouw die hopeloos op zoek was naar een manier om zichzelf te zijn, maar desondanks toch enkele miljoenen stemmen meer haalde. Van Trump kan ze leren dat hij stemmen heeft behaald door minstens de schijn te wekken naar het volk te hebben geluisterd door gewoon zichzelf te zijn: een man van vlees en bloed die zijn rauwe emoties toonde en zijn gefakete onmacht uitschreeuwde.

Natuurlijk wordt dat volk de dupe van deze president. Het plebs is hoogstens zijn alibi en speelbal om zichzelf verder te verrijken. Als een Caligula kijkt hij vanuit zijn gemarmerd appartement neer op de wereld, terend op de winst van nooit betaalde belastingen.

Hij is de échte elite, behorend tot een klein kransje van mensen met privileges. Zij zullen nu samen een eliteregering vormen die mijlenver afstaat van het volk. De haviken met wie hij zich laat omringen zijn conservatieven, ultraliberalen of mensen die morsige uitlatingen achter de rug hebben. Dat zit goed fout denk je dan, maar de laatste die zich daar zorgen om zal maken, is Trump zelf. Welke figuren hij ook rondom zich verzamelt, aan deze vastgoedmagnaat kleeft vooral onvoorspelbaarheid.

Hoewel te veel eer voor de man, soms doet hij mij denken aan die enigmatische uitspraak van Jahweh uit het Oude Testament: ‘ik ben die ik ben.’ Bijbelvastheid is uiteraard het laatste wat we van Trump mogen verwachten, een aangehouden verwijzing naar zichzelf des te meer. Narcisme dus.

Zou hij weet hebben dat er tussen hem en zijn spiegelbeeld in het water ook nog een wereld staat, met noden en verwachtingen? Misschien moet een journalist hem eens de vraag voorleggen waarmee dictator Mobutu ooit in verlegenheid werd gebracht: Meneer de president, weet u wel hoeveel een brood kost in uw land?Col