Column in De Standaard (060916)

Politieke incorrectheid is al te gemakkelijk

IGNAAS DEVISCH DOCEERT MEDISCHE FILOSOFIE EN ETHIEK AAN DE UGENT EN DE ARTEVELDEHOGESCHOOL. ZIJN COLUMN VERSCHIJNT TWEEWEKELIJKS OP DINSDAG.

Geen stuk gaat voorbij zonder het verwijt van politieke correctheid. Maar wat betekent dat in godsnaam ‘politiek correct’ zijn? De herkomst van het begrip is complex. Het staat voor een bepaalde vorm van orthodoxie. Interessant is dat sommige stalinisten die de harde partijlijn volgden als politiek correcten werden omschreven.

Vandaag is het politiek correct om politiek incorrect te zijn

Later, zeg maar de laatste twee decennia van de vorige eeuw, is het steeds meer gebruikt door rechtse partijen om linkse rakkers te verwijten dat ze de realiteit verbloemen, met alle clichés van dien. Vandaag is de term aan inflatie onderhevig en hoe meer hij valt, hoe minder geloofwaardig het gebruik ervan. Zeggen dat niet alle moslims terroristen zijn? Politiek correct! Argumenteren dat niet elke hoofddoekdraagster onderdrukt wordt? Politiek correct!
Je moet een kat een kat noemen, zo heet het dan, en velen zouden dat niet durven, nog steeds niet blijkbaar, want het is de laatste tijd zoeken naar een opiniestuk waarin dit verwijt niet valt. Maar wie zijn dan al die politiek correcten tegen wie we vechten? Waar zijn al de politieke partijen, kranten en opiniemakers die de realiteit hopeloos verbloemen? Als je haast dagelijks mensen in allerlei media hoort schreeuwen dat ze dingen niet mogen zeggen of dat alleen de politiek correcte stemmen aan bod komen, dan moet het toch zijn dat de politiek incorrecte stem meer dan goed vertegenwoordigd is?
Politiek incorrect zijn is zo mainstream als maar kan. Van rechts naar flinks, steeds gaat het om durven te benoemen en wijzen waar het op staat. Vandaag is het politiek correct om politiek incorrect te zijn. Het is een interessante maar hardnekkige paradox waaraan de bestrijders van de politieke correctheid niet ontsnappen. De afgelopen twee decennia is er nooit zoveel benoemd, aangewezen of aangeduid als tevoren. In onderscheid met de periode van Mao of Stalin kan iedereen vandaag vlotjes tegen de heersende orde ingaan.
Waarom dan nog de term gebruiken indien we onszelf uitputten in het onthullen van de harde realiteit? En bovenal: vanwaar de noodzaak om te spreken over ‘politiek correct’ en niet gewoon ‘correct’? De term verraadt waarover het gaat. Correct zijn – de feiten weergeven zoals ze zijn – is allerminst eenvoudig. Van zodra we het politieke veld betreden, analyseert iedereen de feiten vanuit de eigen ideologische bril. Dingen benoemen is de werkelijkheid geweld aandoen, want wat benoem je en wat niet? Waarom focussen we op het een en niet op het ander? Omdat we onvermijdelijk vooringenomen zijn op basis van ons politieke gedachtegoed of onze levensvisie. Wantrouw daarom de politicus wiens zin begint met ‘ik stel gewoon vast…’ Die frase heeft de schijn van neutraliteit mee, maar dient meestal om een tegenstander te vloeren met de selectieve weergave van uit de context gerukte feiten, om daarna de imaginaire tegenstander politieke correctheid te verwijten.
Stellingen van anderen als politiek correct afdoen, is bovenal een vorm van intellectuele gemakzucht. Je positioneert jezelf als moreel superieur tegenover de lafaards die dat niet zouden durven. Dat is handig in een debat, maar het blijft een truc. Alsof jouw ‘moedige’ versie van de feiten per definitie juister zou zijn. Alles hangt ervan af wat je benoemt, hoe je dat doet, in welke mate je de nuance behoudt en wat er daarna met je vaststelling gebeurt. Is wijzen op de link tussen stijgende sociale ongelijkheid en sociale problemen minder moedig dan uitroepen dat kutmarokkanen oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteitscijfers? Is de suggestie dat de opkomst van IS een politiek probleem is dat mee veroorzaakt werd door de Amerikaanse inval in Irak per definitie een vorm van postmoderne schroom of een masochistische zelfbeschuldiging?
Zoals wegkijken van de feiten niet helpt, is het eenvoudig aanduiden ervan niet noodzakelijk een stap vooruit. Bruut benoemen is niet eens zo moedig – het is wat je een kind afleert wanneer het genadeloos wijst naar iemand in de publieke ruimte omdat het onbeleefd overkomt. Ooit zat ik in de trein en een kind naast mij wees naar iemand en riep ‘kijk een gastarbeider’. Schaamte overviel iedereen, hoewel humor de bovenhand haalde. Vandaag zou het kind een andere term gebruiken en volgt er misschien zelfs cynisch applaus vanop bepaalde banken.
Heeft politiek incorrect zijn ons dan zoveel winst opgeleverd? Het hangt er maar vanaf met welke ideologische bril je het bekijkt. Maar dat we politiek – lees: ideologisch – naar de wereld kijken, staat vast. Nu nog erkennen dat niemand hieraan ontsnapt. Pas dan hebben we alsnog winst geboekt en kan het debat over de feiten echt beginnen.