Zijn, niet-zijn, of beter zijn, is dat de kwestie (De Standaard 21/11/14)
Zijn, niet-zijn of beter-zijn,
is dat de kwestie?
IGNAAS DEVISCH
Wie? Hoofddocent medische
filosofie en ethiek (UGent en Arteveldehogeschool) en samensteller van ‘Ziek
van gezondheid’ (De Bezige Bij).
Wat? We moeten oppassen dat ouders die een kind met
een handicap alsnog laten geboren worden, niet ‘onverantwoord’ worden genoemd.
De casus van de 12-jarige
Iliana, die geen vergoeding krijgt van een gynaecoloog omdat ze geboren is met
een zware handicap, legt bloot dat ons land geen pasklaar kader heeft voor dit
soort kwesties. Maar misschien is dat maar goed ook, schrijft IGNAAS DEVISCH. Je wil toch geen samenleving die vastlegt
welk soort leven ‘goed’ en ‘fout’ is?
In een opmerkelijk
arrest weerlegt het Hof van Cassatie de vraag van de 12-jarige Iliana om haar
een schadevergoeding toe te kennen omdat het is geboren
(DS 20 november)
. Zoiets heet een ‘wrongful life-vordering’, een eis tot schadevergoeding
door het kind zelf omdat het met een handicap zit opgezadeld en daarom liever
niet geboren was. We spreken daarentegen van een wrongful birth-claim als de ouders die vraag stellen, en in
hetzelfde arrest is die eis opvallend genoeg wel toegekend. Daarmee lijkt het
Hof ons te wijzen op een morele grens.
Hoe pijnlijk ook voor de
betrokkenen, op zich is dit een zeer interessante casus omdat hij ons dwingt
ten gronde over een aantal vragen na te denken. Laten we eerst een eerdere
casus in herinnering brengen. In 2010 werd het UZ Brussel veroordeeld tot het
betalen van een flinke schadevergoeding nadat een meisje een klacht had
ingediend tegen het ziekenhuis omdat het was geboren met de ziekte van
Sanfilippo, terwijl de prenatale test het tegendeel had voorspeld.
Met die verschillende
afwegingen is meteen duidelijk dat we in België geen wettelijk kader hebben om
hierover te oordelen. Nu het Hof de claim afwijst, zal dit kader er
waarschijnlijk niet komen, terwijl er in 2007 wel degelijk een wetsontwerp
heeft bestaan over die kwestie, maar die ‘wet tot vergoeding als gevolg van
gezondheidszorg’ heeft het nooit gehaald en is in 2010 vervangen door een
andere wet. Van een ‘schadevergoeding wegens het feit dat men geboren is’, is
geen sprake meer. In een parlementair verslag van 2011-2012 valt nochtans te
lezen dat er daardoor een leemte is in de Belgische wetgeving die dringend
gedicht moet worden. Dat is duidelijk niet gebeurd.
Hellend vlak
Daarmee verschillen we
van Frankrijk, dat zo’n claims wettelijk onmogelijk heeft gemaakt na de ‘zaak-Perruche’,
genoemd naar een jongeman die zwaar gehandicapt werd geboren omdat zijn moeder
tijdens haar zwangerschap rodehond had gekregen en dat niet was opgemerkt door
de artsen. Het hoogste hof in Frankrijk kende wel een schadevergoeding toe
wegens ‘schade van het geboren zijn’, maar daarna achtte de wetgever het
noodzakelijk om zoiets onmogelijk te maken, omdat hij vreesde zich op een
hellend vlak te begeven. Als wrongful
life kan worden geclaimd,
kunnen in theorie kinderen ook hun ouders aanklagen en dat is inderdaad een
bijzonder verregaand precedent.
De inzet van het debat
is drievoudig.
1. Elk land heeft nood aan een goede wetgeving
inzake schade als gevolg van medische fouten en misschien is het in ons land
niet eens zo abominabel gesteld op dat vlak. In het geval van Iliana lijken er
goede redenen te zijn om te spreken van een medische fout, vandaar vermoedelijk
de erkenning van wrongful birth en een schadevergoeding aan de ouders. Het
blijft pijnlijk, maar de erkenning van een fout blijft overeind.
2. Het is de vraag of we elke medische
screening wel moeten begrijpen als een resultaatsverbintenis. Zelfs al gebeuren
er geen menselijke fouten, medische testen zijn niet onfeilbaar. Mocht elke
medische screening een strikte resultaatsverbintenis worden, dan vermoed ik dat
nog maar weinigen ze willen uitvoeren. Als elke medische handeling de potentiële
opstap wordt naar een klacht, dan wordt het ziekenhuis een rechtbank, terwijl
de relatie arts-patiënt toch vooral om vertrouwen moet gaan. Is de kunst dan
niet om de juridische logica zo veel mogelijk te vermijden?
3. De meest fundamentele kwestie is de ethische
vraag hoe we tegen het leven aankijken. Dat we bepaalde handicaps als dermate
zwaar ervaren dat we ze liever niet tot leven wekken, lijkt een plausibele
redenering. Als sommige kinderen worden geboren en alleen maar lijden tot ze
sterven, dan is het zeer positief dat we dat kunnen voorkomen. Zo’n lijden
heeft geen zin.
Maar dat recht kan ook
omslaan in een vorm van dwang, zodat ouders voortaan als ‘onverantwoord’ worden
omschreven als ze een kind met een handicap alsnog laten geboren worden. Dan
stoten we op een cruciale vraag: willen we leven in een samenleving waarbij er
een algemeen criterium bestaat voor ‘juist’ of ‘fout’ leven? De voorstanders
van zo’n criterium argumenteren dat ouderschap ook ‘procreatief goeddoen’ omvat
– elke ouder moet zich informeren of zijn kind mogelijk gehandicapt zal zijn om
het vervolgens te voorkomen. De tegenstanders, onder wie ikzelf, vrezen dat je
daarmee een deur wagenwijd openzet. Dan kan een kind de artsen maar ook de
ouders aanklagen wegens ‘schuldig verzuim’.
Bovendien, zodra we
stellen dat er zoiets als ‘foutief leven’ bestaat, laten we een morele
clusterbom ontploffen. Want wat is dat, ‘foutief leven’ of ‘gehandicapt zijn’?
Het kernargument is vaak dat zo’n kinderen ‘onvoldoende kansen’ kunnen krijgen,
maar dat is een uiterst rekbaar begrip. Vanuit die logica zou een kind dat
geboren wordt als pakweg de zesde in rij kunnen claimen dat zijn ouders nalatig
zijn geweest omdat het onvoldoende mogelijkheden zal hebben om zich ten volle
te ontwikkelen, omdat bijvoorbeeld universitair onderwijs dan financieel niet
haalbaar zou zijn.
We moeten oppassen dat
bepaalde rechten, gemaakt om fouten te vergoeden, niet uitmonden in een
plichtslogica waarbij elke vorm van existentiële imperfectie kan leiden tot een
juridische claim. Als de samenleving zou bepalen wat ‘foutief leven’ inhoudt,
dan zou het toppunt van zelfbeschikking – ik kies welk kind ik wil – weleens in
het tegendeel kunnen uitmonden: wij bepalen voor jou wat de juiste keuze is.
Voor die samenleving pas ik.
Zodra we stellen dat er
zoiets als ‘foutief leven’ bestaat, laten we een morele clusterbom ontploffen
Comments
Post a Comment