Geloofwaardigheid en obesitas, deel II

Ongezonde keuzes zijn veel makkelijker dan gezonde, en dat is geen detail

Ignaas Devisch is professor medische filosofie en ethiek aan de UGent en de Arteveldehogeschool

Geachte heer Vandeweghe, Beste Hans,

Je vragen in je stuk doen er toe (Ik geloof niet dat De Block de hele bevolking zal sensibiliseren om kilo’s in te leveren, dm.be 14/10). Maar je laat iets buiten beeld: de maatschappelijke plicht in het obesitas verhaal. Je concentreert je op het persoonlijke niveau en maakt daarbij associaties met andere voorbeelden: een milieuminister die zijn afval in de berm gooit, is niet geloofwaardig. Ik ben het met je eens wat dit laatste voorbeeld betreft, alleen is je vergelijking mank. Obesitas, zo heb ik eerder deze week betoogd in deze (online) krant, is veel meer dan een individueel mentaliteitsprobleem; het is een maatschappelijk probleem. Jouw schets gaat daar in mee, maar als het aankomt op ‘plicht’, dan verdwijnt die maatschappij plots helemaal uit beeld. Onterecht. 

Obesitas is een armenziekte die we moeten bestrijden, uiteraard. In feite is de minister een atypisch voorbeeld, want terwijl vroeger de rijken dik waren en de armen dun, is dat vandaag tegenovergesteld. De meeste rijken lopen nu marathons omdat sociale status en gewicht omgekeerd evenredig zijn. Zij dus niet, tja, maar maakt dat haar ongeloofwaardig? Ze zou ongeloofwaardig zijn mocht ze zich beperken tot jouw logica – obesitas is, zelfs al is het een ziekte, alleen een kwestie van discipline en dik zijn staat daarom gelijk met luiheid –, maar dat is nu het hele punt: jij miskent de complexe relatie tussen voeding en lichamelijkheid. En daarin kan zij wel een kentering teweeg brengen én geloofwaardig zijn, vooral om het probleem bij de bron aan te pakken. 

Eerst wil ik aantonen waar jouw betoog op uitloopt. Je heult mee in het dominante verhaal van onze tijd: zelfredzaamheid boven alles. Geen werk? Niet voldoende gezocht ! Geen talenkennis? Onvoldoende gewerkt. Teveel kilo’s? Geen discipline. Alle maatschappelijke problemen lijken in jouw logica individuele problemen en mochten we een beetje meer karakter opbrengen, we komen er wel. Pas op, of je bent het straks nog eens met Michel Verscheuren! 

Jouw betoog ‘vergeet’ een cruciaal gegeven: in onze samenleving zijn de ongezonde keuzes veel makkelijker te maken dan de gezonde, en dat is geen detail. De kerntaak van gezondheidszorg is dit te veranderen want dat kan geen individu op zichzelf. Zoiets heet beleid. Beleid kan ervoor zorgen dat het kader waarbinnen we al dan niet discipline opbrengen, wijzigt. Zo kan men de gezonde zaken goedkoper maken of met de industrie afspraken maken om de hoeveelheid zout, suiker of vet in producten te verminderen. Als wij daarna willen overconsumeren, dan gaat het om discipline, maar ook dan kan het beleid inzetten op goeie en langdurige preventie, wat het nu niet doet en waarover ook jij zo oorverdovend stil blijft. 

Akkoord, als het op sensibiliseren van eetgedrag aankomt, is de minister geen toonbeeld, geen rolmodel, dat is juist. Je verwijt haar een te gulzig eetgedrag en daarover gaat de hele kwestie: waarmee bemoei jij je? Ik stel die vraag ook omdat, eens we die grens overschrijden, daarna het beleid dat ook met ons allemaal zal doen. Maar moet een overheid nu echt meekijken bij wat we op ons bord leggen, hoeveel we bewegen en hoeveel glazen alcohol we consumeren? Wil jij echt dit soort van samenleving? 

Jouw stuk bespreekt alleen individuele keuzes en ik deel absoluut je bezorgdheid over wat stilaan het grootste gezondheidsprobleem is geworden. Maar dat probleem heeft te maken met voedselproductie (veel goedkoop rommeleten), arbeidsomstandigheden (de meesten onder ons zijn ‘schermwerkers), omgeving (lopen in de groene villawijk is handig, niet als je in een sociaal appartement woont midden in de stad) en zoveel andere zaken, waaronder discipline. Voor alle duidelijkheid: ik verdedig niet de ‘alles de schuld van het systeem’ hypothese; mijn probleem is dat we alleen nog de ‘niets is nog de schuld van het systeem’ hypothese gebruiken. Nochtans is obesitas hét maatschappelijk probleem bij uitstek en laat mevrouw De Block nu juist bevoegd minister zijn voor dat maatschappelijk probleem. Ze kan daarom een geloofwaardig beleid opzetten om dit systeem veranderen. Nee, jij en ik zullen haar niet tegenkomen aan onze geliefde Watersportbaan in Gent, maar waarom zou ze ongeloofwaardig zijn wanneer ze met de voedselindustrie afspraken maakt, wanneer ze inzet op preventie of meer mogelijkheden tot beweging tijdens arbeidsuren, of andere beleidsmateries die bijzonder zwaar doorwegen op het stijgende prevalentie van obesitas? 

Ook al deel ik je bezorgdheid, je gaat te kort door de bocht. Of de minister probeert te vermageren of niet, of er een medisch probleem is of niet, hoeven jij en ik dat wel te weten? Mocht ze nu expliciet de bevolking oproepen om vooral zo dik mogelijk te worden, niet te bewegen, en voortdurend suiker naar binnen te werken, ja dan zou ze lijken op die milieuminister die afval in de berm gooit en dan zou ze totaal ongeloofwaardig zijn. Maar in tegenstelling tot andere politici heb ik alvast geen enkele foto gevonden van ‘smullende Maggie bij het frietkot’, jij wel?